Nokre av lesarane her på Villsausida har spurt etter statisikk på mellom anna lammetal og vekt. No har eg endeleg fått tid (eller rettare sagt, teke meg tid), til å samle litt av statistikken og diskutere kva desse tala kan bety.
Men først må eg nesten dra fram den gamle frasen om at det fins tre typer lygn; svarte lygner, kvite lygner og statistikk. No skal eg ikkje prøve å lyge til deg, men statistikk kan som sagt misbrukast, og må alltid sjåast opp i mot vilkåra for dataen dei presenterar. Desse vilkåra kan ofte vere vanskelege å fange opp då grunnlaget ofte er tynt når det kjem til villsau, der naturen spelar ei avgjerande rolle.
Lammetalet
Lammetalet er som oftast rett å måle. I år hadde vi 145 lam (+ flaskelam) som levde fram til sommarsankinga. Dette ga oss eit lammesnitt på 1,4. Sjølv om dette er lavare enn enkelte andre besetningar, er dette høgare enn vi har hatt på mange år.
Her er nokon av vilkåra som eg ser som viktige for lammetalet:
1. Tap.Tap kan skuldast ei rekkje ting; dødfødsel, sjukdom/misdanningar, kulde, rovdyr/fugl, avvising av mora og ulykker mm. Ein vil som villsaubonde alltid oppleve tap, i alle fall om besetninga er av ein viss storleik. Dei viktigaste tinga ein kan gjere for å hindre tap er å sikre at lamminga skjer til rett tidspunkt, slik at presset frå rovfugl er minst mogleg og faren for forfrysing er redusert. Etter at vi flytta lammetida ved å ta bort vêrane på sommaren, har tapa til rovfugl gått ned, då desse finn lettare anna mat når vinteren har gitt seg. Ei anna kritisk forutsetning er tilgang på store nok beiter til at søya kan finne ein eigna plass å lamme i fred og ro. Viktigheita av fred og ro kan ikkje understrekast nok. Sidan lamminga som oftast føregår i kupert terreng, er det veldig lett å komme overraskande på ei søye med nyfødt lam. Det kan verte ekstremt kritisk for lammet. Lammet har som regel ikkje knytt seg godt nok til mora, og då vil dei gjerne søkje mot folk. Fred og ro kan ofte vere viktigare for å hindre tap, enn at ein finkjemmer beita etter lam og søyer som treng hjelp.
![]() |
| Grågåsegg er ei viktig næringskjelde for mellom anna ramn. Lamming i eggsesongen kan redusere tap betydeleg |
2. AvlI besetningar der ein ikkje har kontroll på kven som er mora, er det umogleg å gjere utval på søyer som oftare får tvillingar. Kor lurt det er er ei anna sak, men noko som lett kan skje, er at ein slepp fleire store enn små/mellomstore lam på hausten. Det er større sannsynlegheit for at dei største lamma kjem frå mødre som berre hadde eit lam å fø på, og ein vil difor på sikt kunne avle ned lammetalet om ein ikkje passar på å sleppe lam av alle størrelsar. Eit kriterie er sjølvsagt at det elles er fine dyr og dei har eit godt utgangspunkt for å greie vinteren.
3. Hald og alderYngre dyr vil oftare få enkle lam enn eldre dyr. Når ein har mange unge søyer, vil desse redusere lammetalet på kort sikt. Vi har dei seinare åra gjort store utskiftningar i flokken, men ser no ein oppgong i lammetalet sidan mange av desse er på veg inn i ein meir produktiv alder. Å sjekke jura for å ta ut søyer som ikkje har fått eller greidd å fø fram lammet er også lurt. Gje i alle fall dei yngste søyene ein ekstra sjanse, men med eldre dyr bør du ikkje ha alt for stor tolmod når dei kjem tørre til sanking. Hald er ein annan viktig faktor. Om søyene er i godt hald om hausten, får dei lettare tvillingar. Søyer i dårleg hald har også større sannynlegheit for å kaste i svangerskapet. Ver difor sikker på at alle søyene du slepp om hausen har godt hald!
Vekt
Vekt er eit anna viktig tal, og det er meir komplekst enn lammetalet.
Vi hadde i år ei snittvekt på 17,37 kg, henhaldsvis 16,44 kg i snitt på søyelam, og 18,37 kg på vêrlam. Dette er betydeleg betre enn i fjor, der vi hadde eit snitt på 13,01 kg, som var betydeleg lavare enn føregåande år. Før eg såg årets tal, var eg ikkje heilt sikker på kva dette avviket skuldast. Dei to hovudmistenkte årsakene var mindre vêrar (noko som var bevisst), og den kalde våren 2013 som førte til mindre næringsrikt beite for søyene som skulle produsere mjølk. Eg var ganske sikker på at den kalde våren 2013 måtte ta ein god del av skulda. Heldigvis tok dei igjen det meste av vektdifferansen sommaren 2013, men slaktevektene i oktober vart likevel litt lavare enn normalen.
Etter å ha sett snittvekta i år, kan eg med rimeleg sikkerheit sei at den kalde våren med dårleg grasvekst spelte ei viktig rolle. I 2014 var vektene nærare det vi hadde åra før, men so har også beita vore svært gode etter ein mild vinter og tidleg vår. Ein kan difor tenke seg at vekta er høgare enn det dei same vêrane vi brukte for lamma i 2013 og 2014 ville fått på 2011 og 2012 beite. Sidan vêrane no skal bytast ut, vert statistikkgrunnlaget for tynt til å konkludere om kor viktig størrelsen på vêrane var, og kor mykje forskjellen i næringstilgongen utgjorde. Og det er akkurat det som er problemet med statistikk. So lenge ein ikkje har moglegheita til å gjere opp igjen ting med andre parameter, vert det rom for betydeleg tolking. Likevel kan statistikk vere til hjelp, om ein har fornuft til å sjå kva tala seier, kva dei kanskje seier, og kva dei ikkje seier oss.
![]() |
| Veging av alle dyr både sommar og haust gjev deg masse tal som du kan forske på |
|
Andre viktige vilkår når ein snakkar vekt er avl, fôring og lamme- og måletidspunkt.
Det tek ikkje mange generasjonane med avl før ein kan heve snittvekta betydeleg, om ein ønskjer å gå bort frå det som skal kjenneteikne ein "ekte" villsau. Det er heller ikkje problem å auke vekta ved hjelp av intsentiv kraftfôrbruk. Og til slutt er det sjølvsagt vesentleg når på året lamminga hende og når du målte vekta på lammet. Ein månad eldre lam, vil gjere statistikken ganske meiningslaus for samanlinkinga sin del. Til dømes hadde vi 25 kg i snittvekt på lamma sommaren 2010. Då hadde vi rekordtideleg lamming, noko som førte til svært store lam, men også til høgare tap.Ver difor svært varsom med å direkte samanlikne vekt mellom besetningar i forskjellege delar av lander, andre driftsformar, osv. Hugs også at høg vekt i seg sjølv ikkje er eit mål om du vil ha robuste og sunne dyr som kan nytte seg av utmark og stort sett greie seg sjølv, slik ein ekte villsau skal!
Har du spørsmål eller kommentarar knytt til temaet? Fyr laus i kommentarfeltet!
